Sông Hương: Bao giờ cập bến di sản? – Kỳ II: Hài hòa giữa bảo tồn và phát triển

Tâm nguyện của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng là trăn trở của bao người Huế trước câu hỏi lớn: Trong khi chưa thể chạm đến giấc mơ di sản thế giới, phải làm gì để bảo tồn sông Hương trước yêu cầu và áp lực phát triển. Khai thác giá trị cảnh quan sông Hương như thế nào trong thành phố mở rộng trên lộ trình đưa Thừa Thiên Huế trở thành thành phố di sản cũng là vấn đề đặt ra.

Trong con mắt nhà đầu tư, cảnh quan đôi bờ sông Hương là tiềm năng đắc địa nếu biết đầu tư các dịch vụ, đặc biệt là dịch vụ du lịch. Lịch sử cho thấy, sông Hương từng thu hút một vài dự án du lịch lớn, tuy nhiên, với mong muốn và quyết tâm giữ gìn vẻ đẹp viên ngọc quý sông Hương, những ý tưởng xây dựng, làm dịch vụ dựa trên cảnh quan sông Hương có nguy cơ xâm phạm đều đã dừng lại.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa, sông Hương có vị thế khá “nhạy cảm” trong tổng thể kiến trúc đô thị Huế. Mọi động thái xây dựng các công trình liên quan đến cảnh quan sông Hương do đó phải cẩn trọng. Để giữ được giá trị của sông Hương, góp phần tăng giá trị cảnh quan đô thị Huế là nhiệm vụ bảo tồn. Bảo tồn làm sao để đẹp thêm. Bảo tồn cũng là cách để Huế phát triển.

Để bảo vệ sông Hương trước áp lực phát triển, năm 2014, Thừa Thiên Huế mời các chuyên gia đến từ Hàn Quốc nghiên cứu, lập quy hoạch chi tiết cho hai bờ sông Hương, đoạn từ đồi Vọng Cảnh về đến phố cổ Bao Vinh với chiều dài 15km, bề rộng tiếp cận các tuyến đường dọc hai bờ sông trung bình mỗi bên khoảng 100m (bao gồm cồn Hến và cồn Dã Viên). Đây được xem là trục cảnh quan quan trọng, đóng vai trò then chốt trong việc phát triển kinh tế, xã hội của đô thị Huế.

Cùng với quy hoạch, một số dự án thí điểm, cải tạo chỉnh trang hai bờ sông Hương – đoạn chảy qua khu vực trung tâm thành phố theo nguyên tắc nương nhờ tự nhiên cũng được thực hiện, như cung đường đi bộ bằng gỗ lim cùng một số hạng mục đi kèm ở bờ Nam sông Hương. Hay việc mở rộng, chỉnh trang tuyến đường đi bộ dọc hai bờ sông từ trung tâm ngược lên hướng thượng nguồn; dự án chỉnh trang đồi Vọng Cảnh, cồn Dã Viên trở thành không gian xanh chung, phục vụ cộng đồng. Những dự án thí điểm được thực hiện trên nguyên tắc tôn trọng yếu tố tự nhiên sẵn có của sông Hương cho thấy tính hợp lý.

Tháng 3/2021, UBND tỉnh có quyết định phê duyệt đồ án quy hoạch chi tiết 2 bên bờ sông Hương, mở ra một giai đoạn mới trong câu chuyện bảo tồn, phát triển “dòng sông di sản”. Bản quy hoạch chi tiết này sẽ là một công cụ hữu hiệu để chăm chút, quản lý và khai thác giá trị to lớn, một cách bài bản và bền vững sông Hương – “linh hồn của Huế”.

Quy hoạch có không gian, kiến trúc cảnh quan với diện tích khoảng 855 ha, trong đó có hơn 500 ha mặt nước. Theo đó, sẽ có 5 cụm trung tâm bao gồm, khu vực trung tâm TP. Huế và 4 khu vực phụ trợ gồm Phường Đúc, Thuỷ Biều, Vọng Cảnh, Tiên Nộn. Ngoài ra, còn có các khu vực chức năng như khu văn hoá du lịch, hỗ trợ cư trú. Với hệ thống giao thông đô thị theo mối liên quan với tuyến dịch vụ du lịch chủ yếu và khu vực lân cận. Đặc biệt, hệ thống giao thông công cộng được đẩy mạnh giao thông đường thuỷ trên sông Hương và phương tiện giao thông mới. Hệ thống không gian xanh chú trọng mang tính liên tục và tăng cường khả năng tiếp cận với tuyến phố đi bộ.

Ngoài ra, sẽ tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan phân theo 3 vùng: Vùng thượng lưu – từ đồi Vọng Cảnh đến cồn Dã Viên được bảo tồn cảnh quan và quản lý tài nguyên văn hóa lịch sử; Vùng trung tâm đô thị – từ cồn Dã Viên đến cồn Hến là trung tâm du lịch văn hóa và các không gian mở; Vùng hạ lưu – từ cồn Hến đến phố cổ Bao Vinh bảo tồn và khai thác cảnh quan tự nhiên sinh thái.

Quy hoạch đã có, tuy nhiên, việc phát triển có ảnh hướng đến mục tiêu bảo tồn sông Hương và ngược lại hay không là vấn đề được nhiều người đặt ra.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa cho rằng: “Trên sông Hương nên tạo ra những khu vực phát triển”. Ông Hoa dẫn chứng, hai bờ sông Hương – đoạn đường từ đường Trịnh Công Sơn kéo dài về phía Bãi Dâu và phía đối diện từ Vỹ Dạ kéo về vùng Tiên Nộn, có thể hình thành đô thị cảnh quan mới mà không ảnh hưởng đến kiến trúc. “Khu đô thị mới này nếu được hình thành có thể là vùng đô thị phát triển, tạo ra sự liên kết”, ông Hoa nêu quan điểm.

Chuyên gia quốc tế về tư vấn thiết kế, quy hoạch kiến trúc – TS.KTS. Ngô Viết Nam Sơn – bày tỏ, bản quy hoạch đã tạo cơ hội phát triển các khu vực dọc hai bờ sông và thể hiện được nét văn hóa của Huế qua các giai đoạn. Điều này giúp Huế phát triển bền vững với các hệ thống không gian đô thị riêng biệt tiếp nối các thời kỳ lịch sử của vùng đất thần kinh. “Đây là quy hoạch tốt, đưa ra những đề xuất giúp hai bờ sông Hương trở thành không gian, điểm đến của cộng đồng. Việc quy hoạch này có ý nghĩa quan trọng cho việc chỉnh trang Huế trong tương lai”, ông Sơn đánh giá.