Thừa Thiên Huế Thừa Thiên Huế
Báo Thừa Thiên Huế Online xin trích đăng một phần bài viết “Hải Triều với báo chí cách mạng Việt Nam” của tác giả Hoàng Phước:
Hải Triều, tên thật là Nguyễn Khoa Văn, sinh ngày 1/10/1908 (theo gia phả họ Nguyễn Khoa thì ông sinh ngày 1/6 năm Bính Ngọ, nhằm ngày 21/7/1906) tại làng An Cựu, huyện Hương Thủy, phủ Thừa Thiên trong một gia đình trí thức. Ông là hậu duệ của Tham tri Chánh đoán sự Nguyễn Khoa Chiêm, Nội tán Nguyễn Khoa Đăng, vốn gốc làng Trạm Bạc, trấn Hải Dương.
Nhà báo Hải Triều (đầu tiên, bên phải) và văn nghệ sĩ Khu IV trong kháng chiến chống Pháp. Ảnh: Tạp chí sông Hương Online
Hồi còn nhỏ Nguyễn Khoa Văn đã tỏ ra là một người thông minh lanh lợi. Năm 1923, Nguyễn Khoa Văn vào học ở Trường Quốc học Huế. Năm 1925, một biến cố trong lịch sử cách mạng nước ta đã ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc đời Nguyễn Khoa Văn: Cụ Phạn Bội Châu bị Pháp bắt đưa về nước. Phong trào đòi thả cụ Phan Bộ Châu sôi nổi khắp nước ta. Nguyễn Khoa Văn đã tham gia phong trào rất hăng hái bằng cách vận động học sinh Trường Quốc học Huế đánh điện cho Toàn quyền Va-ren (Varenne) đòi thả cụ Phan Bội Châu.
Thời gian này, anh thường đến nhà cụ Phan đang bị Pháp giam lỏng trên dốc Bến Ngự, để nghe cụ diễn thuyết. Tiếp đó, cụ Phan Châu Trinh mất, Nguyễn Khoa Văn vận động học sinh tham gia phong trào truy điệu cụ Phan Châu Trinh. Năm 1927, phong trào bãi khóa sôi nổi trong các trường ở Huế. Anh là một trong những người tổ chức và lãnh đạo phong trào đó. Sau cuộc bãi khóa này Nguyễn Khoa Văn, Nguyễn Chí Diểu… bị đuổi khỏi trường. Cũng trong năm đó, anh được thầy giáo là cụ Võ Liêm Sơn giới thiệu vào Đảng Tân Việt và trở thành một cán bộ cấp tỉnh của đảng này. Năm 1928, anh vào Sài Gòn để hoặt động cho Tân Việt, được giao phụ trách các lớp huấn luyện mở cho anh em công nhân Sài Gòn – Chợ Lớn.
Năm 1929, Đảng Tân Việt bị vỡ. Một số người bị bắt, một số người chạy sang Trung Quốc, số còn lại (trong đó có Nguyễn Đình Kiên, Nguyễn Khoa Văn, Ngô Đức Đệ, Lê Tiềm…) họp hội nghị và quyết định cải tổ Tân Việt thành tổ chức cộng sản. Cuộc hội nghị này đã cử Nguyễn Khoa Văn cùng với Trần Hữu Chương đi dự hội nghị toàn quốc của Đảng Tân Việt, họp trên một con thuyền ở bến Đò Trai, Hà Tĩnh, quyết định cải tổ Đảng Tân Việt thành Đông Dương Cộng sản Liên đoàn. Vì tổ chức không chu đáo cho nên hội nghị bị lộ, Nguyễn Khoa Văn các đại biểu đều bị bắt. Nhưng vì không đủ chứng cớ để buộc tội, bọn Pháp phải thả các đại biểu ra. Nguyễn Khoa Văn trở về Huế.
Tháng 6/1930, Nguyễn Khoa Văn được gặp đồng chí Nguyễn Phong Sắc ở Huế. Đồng chí Nguyễn Phong Sắc lúc ấy là Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Bí thư Xứ ủy Trung Kỳ. Thay mặt Đảng, đồng chí Nguyễn Phong Sắc công nhận Nguyễn Khoa Văn là đảng viên chính thức của Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng thời cử Nguyễn Khoa Văn tham gia Tỉnh ủy Thừa Thiên.
Tháng 8/1930, Nguyễn Khoa Văn lại được Đảng điều vào Sài Gòn, tham gia Thành ủy Sài Gòn – Chợ Lớn, làm việc trong Ban Tuyên huấn Trung ương Đảng và thường viết bài cho các báo tiến bộ. Nguyễn Khoa Văn đã từng tham gia Ban Tổ chức các cuộc biểu tình ở đường Ha-mơ-lanh (Hamelin) và đường Véc-đoong (Verdun) chống khủng bố trắng và ủng hộ Xô Viết Nghệ Tỉnh. Ngày 3/1/1931, Nguyễn Khoa Văn bị bắt tại Sài Gòn, bị giam ở trại Ca-ti-nan (Catinat), sau đó chúng chuyển anh ra Huế. Ngày 3/6/1931, Nguyễn Khoa Văn bị tòa Nam án Thừa Thiên kết án 9 năm khổ sai và 8 năm quản thúc. Tuy vậy, anh không phải ở hết thời hạn tù. Tháng 7/1932, anh được trả lại tự do.
Từ đây, Nguyễn Khoa Văn bước vào hoạt động sôi nổi trên báo chí công khai trong các lĩnh vực tư tưởng, chính trị, văn hóa – nghệ thuật một cách khéo léo. Hai chữ Hải Triều (Sóng biển) ông ký dưới các bài báo được nhiều người biết đến. Những bài báo nổi tiếng nhất làm cho nhiều người chú ý đến Hải Triều là các bài tranh luận với Phan Khôi về vấn đề “Duy tâm hay duy vật”, các bài tranh luận với Thiếu Sơn, Hoài Thanh… về vấn đề “Nghệ thuật vị nhân sinh hay nghệ thuật vị nghệ thuật”. Năm 1933, được sự giúp đỡ tài chính của người chị ruột, Hải Triều thuê được một ngôi nhà ở đường Trần Hưng Đạo gần cầu Trường Tiền để lập một hiệu sách lấy tên Hương Giang thư quán, làm nơi bán sách để tuyên truyền chủ nghĩa Mác – Lênin thông qua sách báo tiến bộ – và đây cũng là địa chỉ bí mật của Tỉnh ủy Thừa Thiên và Xứ ủy Trung Kỳ.
Trong thời kỳ Mặt trận Dân chủ, dưới sự lãnh đạo của Xứ ủy Trung Kỳ, Hải Triều hoạt động công khai cho Đảng và đã có những thành tích về văn hóa và lý luận. Hải Triều đã tham gia tích cực các cuộc vận động Đại hội Đông Dương, đón tiếp Gô-đa, tổ chức Hội nghị báo giới Trung Kỳ v.v… đầu năm 1937, Hải Triều làm Tổng Thư ký tòa soạn tuần báo Nhành Lúa và tiếp tục làm cộng tác viên của các tờ báo Tiếng Dân, Dân, Đời Mới, Kiến Văn, Tiếng Vang, Hồn Trẻ, Tin Tức, Tin Mới v.v… là các tờ báo cộng sản và cảm tình cộng sản hồi bấy giờ. Cũng năm 1937, Hải Triều đã viết và xuất bản các sách như: Trả lời cho André Gide, Văn sĩ và xã hội. Năm 1938, Hải Triều cho ra cuốn Chủ nghĩa Mác phổ thông…
Chính quyền thống trị Pháp cho rằng những hoạt động của Hải Triều là nguy hiểm đối với nền an ninh của chúng. Vì thế chúng cho tay chân theo dõi những hoạt động của Hải Triều.
Cuối năm 1939, Chiến tranh thế giới thứ hai nổ ra. Giặc Pháp thẳng tay khủng bố các cán bộ của Đảng Cộng sản. Tháng 8/1940, Hải Triều bị chúng bắt, đưa đi an trí tại huyện Phong Điền, cách Huế chừng 40 km. Hải Triều bị an trí ở đây hơn 4 năm và đến tháng 3/1945, sau cuộc Nhật đảo chính hất cẳng Pháp, Hải Triều mới trở về nhà ở vùng Vĩ Dạ.
Các tác phẩm của nhà báo Hải Triều. Ảnh: Tạp chí sông Hương Online
Ngay sau đó, Hải Triều đã tham gia cuộc khởi nghĩa tháng 8/1945 ở Huế. Khi bắt đầu khởi nghĩa, ông cùng một số đồng chí treo lá cờ đỏ sao vàng ở cầu Trường Tiền. Sau Cách mạng tháng Tám, ông ra Hà Nội nhận công tác ở Bộ Thông tin Tuyên truyền. Được ít lâu lại trở về Huế đảm nhận nhiệm vụ mới. Dù bận rộn công việc điều hành, quản lý các đơn vị văn hóa – thông tin, Hải Triều vẫn tích cực viết bài cho tạp chí Xã Hội mới, tạp chí Ánh Sáng, tập san Đại Chúng xuất bản tại Huế, báo Tiên Phong ở Hà Nội…
Ngoài vai trò là một nhà văn, nhà lý luận, nhà báo cách mạng, Hải Triều còn Phụ trách công tác Tuyên huấn của Tỉnh ủy Thừa Thiên từ (1933 – 1935), Chủ tịch Liên đoàn Văn hóa Cứu quốc Thừa Thiên (tháng 11/1945 – 1946); Giám đốc Sở Thông tin Tuyên truyền Trung Bộ (từ tháng 11/1945 – đầu năm 1946), sau chuyển ra Nghệ An, ông làm Giám đốc Khu Tuyên truyền và Văn nghệ Liên khu 4; Ủy viên Ủy ban Liên Việt Liên khu 4, Chi hội trưởng Chi hội Mác Liên của khu 4, Tổng Thư ký Đoàn khoa học Kỹ thuật Liên khu 4, Thường vụ Chi hội Văn nghệ Liên khu 4, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Những người làm báo Việt Nam. Ngoài các chức vụ trên, năm 1948, Hải Triều còn làm Chủ bút (như Tổng Biên tập) tờ Thi đua Ái quốc của Liên Khu ủy khu 4, cũng là tờ báo đầu tiên của Ngành thi đua Việt Nam. Năm 1949, ông Chủ nhiệm tờ tạp chí lý luận Tìm hiểu, cơ quan của Chi hội Nghiên cứu Chủ nghĩa Mác Liên khu IV. Với những cương vị công tác trên, Hải Triều đã có những cống hiến cho sự nghiệp cách mạng, đặc biệt trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp.
Hải Triều là một trong những chiến sĩ đầu tiên của nền văn hóa mới Việt Nam do Đảng ta xây dựng. Ông đã có những đóng góp xứng đáng vào nền văn hóa mới đó. Hải Triều là một trong những người đầu tiên tuyên truyền chủ nghĩa Mác, tuyên truyền quan điểm của Đảng ta trên báo chí hợp pháp ở nước ta dưới thời thuộc Pháp. Và là một trong những đảng viên thế hệ đầu tiên của Đảng bộ Thừa Thiên Huế và Thành phố Hồ Chí Minh năm 1930 – là nhà văn, nhà báo, nhà lý luận tiên phong trong nền báo chí cách mạng Việt Nam. Hải Triều đã để lại gần 100 tác phẩm (triết học, văn học, báo chí…) đến nay đọc lại vẫn cảm nhận tính thời sự của nó.
Tháng 5/2020, tỉnh Thừa Thiên Huế quyết định lấy bút danh Hải Triều nổi tiếng của Nguyễn Khoa Văn để đặt tên cho Giải Báo chí của tỉnh – Giải Báo chí Hải Triều.
